این دستورالعمل براساس آئین نامه های حفاظت و بهداشت کار،موسسه کار و تأمین اجتماعی فصل ششم ماده های 239-238 تهیه شده است.
این دستورالعمل با هدف تامین ایمنی در هنگام گودبرداری و حفاظت از افرادی که مشغول این فعالیت هستند و همچنین کلیه ماشین آلاتی که بدین منظور در محدوده گودبرداری مورد استفاده قرار می گیرند تدوین گردیده است.
2-کاربرد:
کلیه عملیات وفعالیتهای، بازرسی، ساخت، نصب وهمچنین فعالیتهای روتین باسطح ریسک بالا و به تشخیص HSE نیرو برق آرا صادر می گردد.
3- مسئوليت ها:
3-1- مسئولیت رعايت مفاد اين دستورالعمل با کلیه پرسنل شرکت برق آرا و پيمانکاران فعال مي باشد.
3-2- مسئولیت اجرای کلیه مفاد اين دستورالعمل در کارگاه با مدیر پروژه/ ریاست کارگاه شرکت مي باشد.
می باشدHSE 3-3- مسئولیت نظارت بر اجراي اين دستورالعمل در کارگاه با سرپرست
4- تعاريف:
4-1- گودبرداری Excavation:
به هرگونه برش، حفره، گودشدگی ویاکانال که برروی سطح زمین وتوسط انسان با جابجایی خاک ایجاد می شود گودبرداری اطلاق می گردد.
4-2- کانال Trench:
کانال یک گودبرداری باریک است (عرض کم نسبت به ارتفاع) که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد بطور کلی عمق یک کانال از پهنای آن بیشتر است.
4-3- انواع خاک از لحاظ پایداری و استحکام:
خاک از لحاظ پایداری و استحکام به چهار دسته 1- سنگ های پایدار Stable Rock) 2- خاک های نوع A (Type A 3- خاک های نوع B Type B) 3- خاک های نوع C (Type C تقسیم می شوند.
4-4- سنگ های پایدار Stable Rock
نوعی مواد معدنی جامد هستند که می توانند با دیواره های عمود بر سطح ، گودبرداری شوند و حتی زمانی که بدون محافظ هستند پایدار باقی می مانند. این نوع خاک معمولاً با نام یک سنگ شناسایی می شوند. مانند گرانیت یا ماسه سنگ.
4-5- خاک های نوع Type A:
خاک های چسبناکی با استحکام فشاری بیشتر از Kpa 144 هستند. از انواع مختلف این خاک می توان به رس، رس رسوبی، رس شنی، گل و در بعضی موارد گل رسوبی و گل ماسه ای اشاره کرد. توجه شود که انواع خاک های فوق چنانچه دارای ترک و تحت لرزش مداوم هستند و یا خاک هایی که مخلوط و بر هم زده شده اند (بافت آنها تغییر کرده باشد) خاک نوع A محسوب می شوند.
4-6- خاک های نوع B Type B
خاک های چسبناکی با استحکام فشاری از Kpa 144-48 هستند. از انواع مختلف این خاک می توان به خاک های دانه دار بدون چسبندگی، گل و لای (Silt)، خاک هایی که بهم ریخته و مخلوط شده باشند مگر آنکه در دسته نوع C قرار گیرند، سنگ های خشک و نامتعادل و خاک هایی که از لحاظ استحکام فشاری در شرایط نوع A صدق می کنند اما ترک خورده و یا تحت لرزش هستند اشاره نمود.
4-7- خاک های نوع C Type C
خاک های چسبناکی با استحکام فشاری کمتر از Kpa48 هستند. از انواع مختلف این خاک می توان به خاک های دانه دار مانند شن، ماسه، گل ماسه ای، خاک های بسیار مرطوبف خاک هایی که آب به راحتی بدرون آن نفوذ می کند و همچنین تکه سنگ های مرطوب و نامتعادل اشاره کرد.
5-1- عمليات مقدماتي گودبرداري و حفاري:
5-1-1- زمين مورد نظر از لحاظ بافت زمین و نوع خاک محل دقيقاً مورد بررسي قرار گيرد. زیرا سازوکارهای حفاظتی که برای محافظت و ایمن سازی کانال ها مورد استفاده قرار می گیرد بطور مستقیم بر اساس نوع خاک انتخاب می شود.
5-1-2- زمانی که ساختار زمین در محل به شکل لایه لایه بوده و هر لایه با نوع مشخصی از خاک می باشد دسته بندی کلی خاک منطقه موردنظر بایستی بر اساس ضعیفترین نوع خاک موجود مشخص گردد. در شرایط فوق فقط زمانی می توان هر لایه را به شکل جدا دسته بندی نمود که خاک پایدارتر در زیر خاک ناپایدارتر قرار گرفته باشد. مثلاً خاک نوع C بر روی خاک نوع A قرار گرفته باشد.
5-1-3- جهت تعیین نوع خاک می توان از تجهیزاتی شامل نفوذسنج جیبی و یا Shear Vane و روش های استاندارد آزمایش نفوذ انگشت شست، آزمایش استحکام خشک، آزمایش پلاستیسیته و آزمایش دیداری استفاده نمود.
5-1-4- موقعيت تاسيسات زيرزميني از قبيل كانال‌هاي فاضلاب، لوله كشي آب، گاز، كابل‌هاي برق، تلفن و غيره كه ممكن است در حين انجام عمليات گودبرداري موجب بروز خطر و حادثه گردند و يا خود دچار خسارت شوند، بايد مورد شناسايي قرار گرفته و در صورت لزوم نسبت به تغيير مسير دائم يا موقت و يا قطع جريان آنها اقدام گردد.
5-1-5- در صورتي كه تغيير مسير يا قطع جريان تاسيسات مندرج در بند بالا امكان‌پذير نباشد بايد با روش های مقتضي از قبيل نگهداشتن به طور معلق و يا محصور كردن و غيره، نسبت به حفاظت آنها اقدام شود.
5-1-6- موانعي از قبيل درخت، تخته سنگ و غيره از زمين مورد نظر خارج گردند.
5-1-7- در صورتي كه عمليات گودبرداري و حفاري احتمال خطري براي پايداري ديوارها و ساختمان‌هاي مجاور در برداشته باشد، بايد از طريق نصب شمع، سپر و مهارهاي مناسب و رعايت فاصله مناسب و ايمن گودبرداري و در صورت لزوم با اجراي سازه‌هاي نگهبان قبل از شروع عمليات، ايمني و پايداري آنها تامين گردد.
5-1-8- کلیه افرادی که در محل گودبرداری مشغول به کار می شوند باید از تجربه و صلاحیت کافی برخوردار بوده و توسط سرپرست HSE پروژه و یا مسئول ایمنی پیمانکار تحت آموزش ایمنی گودبرداری قرار گرفته باشند.
5-1-9- در صورتی که در عملیات گودبرداری از تجهیزاتی مانند پمپ های تخلیه آب و نظایر آن استفاده می شود این وسایل باید به تجهیزات ایمنی مجهز باشند.
5-1-10- ورود افراد متفرقه به داخل محوطه گودبرداری و حفاری اکیداً ممنوع می باشد.
5-1-11- استفاده از کفش و کلاه ایمنی مناسب برای کلیه پرسنلی که در داخل محل های گودبرداری فعالیت می کنند الزامی است. استفاده از سایر تجهیزات حفاظت فردی در صورت نیاز و توصیه سرپرست HSE پروژه یا مسئول ایمنی پیمانکار ضروری است.
5-1-12- پیمانکار گودبرداری موظف است قبل از آغاز عملیات گودبرداری و حفاری ، سرپرست HSE پروژه را کتباً مطلع نموده و پس از اخذ مجوز گودبرداری اقدام به آغاز فعالیت نماید.
5-1-13- سرپرست HSE پروژه و مسئول ایمنی پیمانکار موظف است روزانه چند نوبت نسبت به بازدید محوطه گودبرداری اقدام نموده و توصیه های ایمنی لازم را به پرسنل ابلاغ نماید.
5-1-14- سرپرست HSE پروژه موظف است پس از بازدید ، بطور شفاهی و کتبی فقدان شرایط ایمنی موجود را به اطلاع مسئول ایمنی پیمانکار برساند. همچنین مسئول ایمنی پیمانکار موظف است نکات مورد اشاره را سریعاً بررسی نموده و مشکلات موجود را مرتفع نماید.
5-1-15- کلیه عواقب ناشی از قصور در عملیات گودبرداری و فعالیت های مربوطه برعهده پیمانکار گودبردار خواهد بود.
5-1-16- در صورتی که عملیات گودبرداری توسط پرسنل شرکت انجام می شود تمام موارد فوق باید توسط سرپرست HSE پروژه پیگیری و نظارت شود.
5-2- اصول كلي گودبرداري و حفاري
5-2-1- اگر در مجاورت محل گودبرداري و حفاري كارگراني مشغول به كار ديگري باشند، بايد اقدامات احتياطي جهت جلوگیری از سقوط آنان و یا سقوط اشیاء به داخل محل گودبرداری به عمل آيد.
5-2-2- ديواره‌هاي هر گودبرداري كه عمق آن بيش از 150 سانتيمتر بوده بایستی با بکارگیری روش های مناسب شامل:
- شیب دادن (Sloping)
- پله ای کردن (Benching)
- شمع بندی (Shoring)
- سپرگذاری (Shielding) و یا جعبه کانال (Trench Box)
تقویت شده و از ریزش آن جلوگیری گردد.
5-2-3- در مواردي كه عمليات گودبرداري و حفاري در مجاورت خطوط راه آهن، بزرگراه‌ها و يا مراكز و تاسيساتي كه توليد ارتعاش مي‌نمايد، انجام شود بايد تدابير احتياطي از قبيل نصب شمع، سپر و مهارهاي مناسب براي جلوگيري از خطر ريزش اتخاذ گردد.
5-2-4- مصالح حاصل از گودبرداري و حفاري نبايد به فاصله حداقل cm 60 از لبه گود ريخته شود. همچنين اين مصالح نبايد در پياده روها و معابر عمومي به نحوي انباشته شود كه مانع عبور و مرور گردد.
5-2-5- ديواره‌هاي محل گودبرداري و حفاري در موارد زیر بايد دقيقاً مورد بررسي و بازديد قرار گرفته و در نقاطي كه خطر ريزش بوجود آمده است، وسايل ايمني نصب و يا نسبت به تقويت آنها اقدام گردد.
5-2-5-1- بعد از يك وقفه 24 ساعته يا بيشتر در كار.
5-2-5-2- بعد از هرگونه عمليات انفجاري.
5-2-5-3- بعد از ريزش‌هاي ناگهاني.
5-2-5-4- بعد از صدمات اساسي به مهارها.
5-2-5-5- بعد از يخبندان‌هاي شديد.
5-2-5-6- بعد از باران و طوفان.
5-2-6- در محل‌هايي كه احتمال سقوط اشياء به محل گودبرداري و حفاري وجود دارد، بايد موانع حفاظتي براي جلوگيري از وارد شدن آسيب به كارگران پيش‌بيني گردد. همچنين براي پيشگيري از سقوط كارگران و افراد عابر به داخل محل گودبرداري و حفاري نيز بايد اقدامات احتياطي از قبيل محصور كردن محوطه گودبرداري، نصب نرده‌ها، موانع، وسايل كنترل مسير، علايم هشدار دهنده و غيره انجام شود.
فاصله هر حفاظ پیرامونی از لبه محل گودبرداری بایستی حداقل 5/1 متر باشد.
5-2-7- جهت کار در شب در كليه معابر و پياده‌روهاي اطراف محوطه گودبرداري و حفاري بايد روشنايي كافي تامين شود و همچنين علايم هشدار دهنده شبانه از قبيل چراغ‌هاي احتياط، تابلوهاي شبرنگ و غيره در اطراف منطقه محصور شده نصب گردد، به طوري كه كليه عابران و رانندگان وسايل نقليه از فاصله كافي و به موقع متوجه خطر گردند.
5-2-8- قبل از قراردادن ماشين آلات و وسايل مكانيكي از قبيل جرثقيل، بيل مكانيكي، كاميون و غيره و يا انباشتن خاك‌هاي حاصل از گودبرداري و حفاري و مصالح ساختماني در نزديكي لبه‌هاي گود، بايد شمع، سپر و مهارهاي لازم جهت افزايش مقاومت در مقابل بارهاي اضافي در ديواره گود نصب گردد.
5-2-9- در صورتي كه از وسايل بالابر براي حمل خاك و مواد حاصل از گودبرداري و حفاري استفاده می شود، بايد پايه‌هاي اين وسايل به طور محكم و مطمئن نصب گرديده و خاك و مواد مذكور نيز بايد با محفظه‌هاي ايمن و مطمئن بالا آورده شود.
5-2-10- هرگاه ديواري جهت حفاظت يكي ازديواره‌هاي گودبرداري مورداستفاده قرارگيردبايدبه وسيله مهارهاي لازم پايداري آن تامين شود.
5-2-11- درصورتي كه از موتورهاي احتراق داخلي در داخل محل گودبرداری استفاده شود، بايد با اتخاذ تدابير فني، گازهاي حاصله از كار موتور به طور موثر از منطقه كار كارگران تخليه گردد.
5-2-12- چنانچه وضعيت گود يا شيار به نحوي است كه روشنايي كافي با نور طبيعي تامين نمي‌شود بايد جهت جلوگيري از حوادث ناشي از فقدان روشنايي، از منابع نور مصنوعي استفاده شود.
5-2-13- درصورتي كه احتمال نشت وتجمع گازهاي سمي وخطرناك درداخل كانال وجود داشته باشد بايد با اتخاذ تدابير فني و نصب وسايل تهويه، هواي منطقه تنفسي كارگران به طور موثر تهويه گردد. همچنين در صورت تجمع آب در كانال بايد نسبت به تخليه آن اقدام شود.
5-2-14- درمواردي كه حفاري در زير معابر ضروري باشد، بايد جهت پيشگيري از خطر ريزش، اقدامات احتياطي از قبيل نصب مهارهاي مناسب با استقامت كافي انجام و با نصب موانع، نرده‌ها و علايم هشداردهنده، منطقه خطر به طور كلي محصور و از عبور و مرور افراد جلوگيري به عمل آيد.
5-2-15- در گودها و شيارهايي كه عمق آنها از يك متر بيشتر باشد، نبايد كارگران را به تنهايي به كار گمارد.
5-2-16- درحفاري با بيل و كلنگ بايدكارگران بهفاصله كافي ازيكديگر بهكارگمارده شوند.
5-2-17- در شيارهاي عميق و طولاني كه عمق آنها بيش از يك متر باشد، بايد به ازاء حداكثر هر سي متر طول، يك نردبان كار گذارده شود. لبه بالايي نردبان بايد تا حدود يك متر بالاتر از لبه شيار ادامه داشته باشد.
5-1-18- مصالح حاصل از گودبرداری و حفاری نباید به فاصله کمتر از 1 متر از لبه محل گودبرداری ریخته شود.
5-3- راه‌هاي ورود و خروج به محل گودبرداري و حفاري
5-3-1- براي رفت و آمد كارگران به محل گودبرداري بايد راه‌هاي ورودي و خروجي مناسب و ايمن در نظر گرفته شود. در محل گودهايي كه عمق آن بيش از 6 متر باشد، بايد براي هر شش متر يك سكو يا پاگرد براي نردبان‌ها، پله‌ها و راه‌هاي شيب دار پيش‌بيني گردد. اين سكوها يا پاگردها و همچنين راه‌هاي شيب دار و پلكان‌ها بايد بوسيله نرده‌هاي مناسب محافظت شوند.
5-3-2- عرض معابر و راه‌هاي شيب دار ويژه وسايل نقليه نبايد كمتر از چهارمتر باشد و در طرفين آن بايد موانع محكم و مناسبي نصب گردد. در صورتي كه اين حفاظ از چوب ساخته شود قطر آن نبايد از بيست سانتيمتر كمتر باشد.
5-3-3- در محل گودبرداري بايد يك نفر نگهبان مسئول نظارت بر ورود و خروج كاميون‌ها و ماشين‌آلات سنگين باشد و نيز براي آگاهي كارگران و ساير افراد، علايم هشداردهنده در معبر ورود و خروج كاميون‌ها و ماشين آلات مذكور نصب گردد.
5-3-4- راه‌هاي شيب دار و معابري كه در زمين‌هاي سخت (بدون استفاده از تخته‌هاي چوبي) ساخته مي‌شود بايد بدون پستي و بلندي و ناهمواري باشد.
5-3-5- افرادي كه در عمليات گودبرداري و حفاري بكار گرفته مي‌‌شوند، بايد داراي تجربه كافي بوده و همچنين افراد ذيصلاح بر كار آنان نظارت نمايند.